تقریب مذاهب اسلامی و همکاری با شمال آفریقا

به نام خدا

در آمدی بر

نقش تقریب مذاهب اسلامی در ارتباط و گسترش همکاری با شمال افریقا

سعید معزالدین

باورها و گرایش های مشترک

باورهای دینی, نژاد, قومیت, تاریخ تمدن و فرهنگ, آداب و
آیین های اجتماعی, موقعیت جغرافیایی و برخی دیگر از ویژگی های مشترک ، از جمله عواملی است که ملت ها  را به یکدیگر نزدیک ساخته و به هم پیوند می دهد. باورها و گرایش های دینی مشترک از سایر عوامل مهم تر   می باشد؛ بویژه که دین مقدس اسلام مرزهای جغرافیایی را در می نوردد و به عمق جان ها و وجدان ها نفوذ کرده و با شعار برادری و همبستگی اسلامی و شعور خودآگاهی و ضرورت همبستگی مسالمت آمیز بر تعصبات کور ملی گرایی و قوم پرستی خط بطلان کشیده و ملت های مسلمان را به یکپارچگی و وحدت فرا می خواند.

همبستگی اسلامی

اسلام, امتیاز طلبی قومی و برتری جویی نژادی را پوچ شمرده و به حکم  آیه ی شریفه ی یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوباً و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله اتقیکم تنها تقوای الهی را موجب کرامت انسان دانسته است و با تأکید بر اصل اتحاد و پرهیز از تفرقه در آیه ی شریفه واعتصموا بحبل الله جمعیاً و لاتفرقوا اعتصام به حبل المتین الهی را رمز پیروزی و رستگاری معرفی کرده و با فراخوانی به تعاون و همکاری در آیه ی شریفه تعاونوا علی البر و التقوی مسلمانان را به همکاری برای انجام خوبی ها و نیکی ها و تقوا و هدف های والا و الهی دعوت می کند.

همبستگی و تعاون و همکاری حول محور اسلام, اقتدار و عظمت مسلمانان, پیشرفت و توسعه ی کشورهای اسلامی را به دنبال خواهد داشت.

 بنابراین, اسلام و نهادهای اساسی آن می تواند به عنوان بهترین ویژگی مشترک, راه های همکاری و پیشرفت پیروان آن را در سراسر جهان فراهم آورد. این همان چیزی است که همواره دشمنان اسلام از آن هراس داشته اند. آن ها پیوسته در صدد ایجاد تفرقه بین پیروان مذاهب اسلامی بوده و هستند تا از این رهگذر به مطامع شوم خویش و غارت منابع و معادن ملت های مسلمان دست یابند.

اعتقاد به خدای یگانه, کتاب واحد آسمانی( قرآن کریم) کعبه ی معظمه ( قبله ی واحد) پیامبر اسلام (ص) و بسیاری از نقاط مشترک اصلی و فرعی در فقه و اصول و کلام و علوم قرآن, افق تابناک و راه روشن و چشم انداز امیدبخشی را برابر دیدگان ملت های مسلمان می گشاید تا با تمسک به حبل متین الهی و تلاش در راه تقریب مذاهب اسلامی راه های همکاری  و توسعه و تعالی را هموارتر سازند.

 در این نوشتار کوتاه, ضرورت تقریب مذاهب و تلاش در راه گسترش همبستگی اسلامی به عنوان بهترین راهبرد و کوشش عملی و فرهنگی و کاربردی برای ایجاد زمینه های توسعه و همکاری توصیه می شود.

ویژگی های فرهنگی و علمی شمال آفریقا

موقعیت خاص جغرافیایی شمال آفریقا که شامل کشورهایی مهم با پیشینه ی تاریخی کهن و درخشان و تحولات و دگرگونی های فرهنگی, سیاسی و اجتماعی می باشد, به این نقطه از جهان ویژگی خاصی بخشیده و بر اهمیت آن افزوده است. بیشتر ساکنان شمال آفریقا را مسلمانان تشکیل می دهند و دین مقدس اسلام به عنوان دین رسمی این کشورها به شمار می رود.

 برای مثال, در کشورهای تونس, لیبی, مصر و مراکش به ترتیب 4/99 , 97, 8/81, 7/98 درصد مسلمان سکونت دارند.

وجود مساجد مهم و تاریخی و مراکز علمی و فرهنگی در
منطقه ی شمال آفریقا و موج فزاینده ی اسلام خواهی و علاقه ی شدید ملت های مسلمان به انقلاب اسلامی, همکاری و تعاون این کشورها را به یکدیگر و سایر کشورهای اسلامی, به ویژه جمهوری اسلامی ایران, در راه رشد و توسعه ی زمینه های فرهنگی ضروری می نماید.

 از آنجا که باورهای دینی و تبادل آرا و اندیشه ها در عرصه ی فرهنگ و
گرایش های علمی و معنوی و وجود مشترکات فراوان بین مذاهب موجود و برخی فرقه ها و طریقت ها به عنوان انگیزه ی مشترک و بستر مناسب برای گسترش روح همبستگی اسلامی راهگشای همکاری در سایر زمینه های سیاسی, اقتصادی و اجتماعی خواهد بود, ضرورت پرداختن به مقوله ی ارزیابی نقاط مشترک مذاهب و تفاهم فکری و تقریب مذاهب اسلامی بیش از هر زمان احساس می شود.

از آن هنگام که بلال حبشی به برکت درخشش نور اسلام در سرزمین جاهلی حجاز از بردگی رهایی یافت و به شرافت مؤذن بودن رسول خدا (ص)  نایل شد و پس از فتح مکه بر بام کعبه ندای توحید سر داد, گویی, نماینده ای از قاره آفریقا ندای رهایی از یوغ بندگی خدایان زمین و رهایی از تفرقه و پراکندگی را سر می دهد. این دعوت, گسترش یافت تا جایی که هم اکنون دیگر بار نغمه ی روح نواز وحدت, گوش دل و جان ساکنان این مناطق را می نوازد و جوانان پرشور و آگاه شمال آفریقا خواهان اقتدار و اتحاد ملت های خویش و رویارویی با بیگانگان هستند.   فرهنگ و میراث گرانسنگ و کهن اسلامی در این سرزمین گویای پیشینه ای دیرین و درخشان است. دانشگاه القرویین و زیتونیه در تونس, مرکز بسیار مهمی است که بسیاری از اندیشمندان اسلامی شمال آفریقا به ویژه از کشورهای تونس, الجزایر و مراکش, از آن فارغ التحصیل شده اند.

تلاش های شیخ عبدالعزیز النعالبی در 1920 میلادی و غیرت دینی مردم آن سامان دست استعمار فرانسه را از این کشور کوتاه کرد.

وجود مراکز علمی و دانشگاهی در مصر نیز شاهد این مدعاست که فرهنگ و تمدن اسلامی در این کشور رشد و نمو یافت و دانشکده ی دارالعلوم و دانشگاه عین شمس و دانشگاه اسکندریه از جمله مراکز علمی و تحقیقاتی است که بر اهمیت توجه به دانش و آموزش و اندیشه در مصر تأکید می کند.

طلایه داران وحدت

متفکران گرانقدری همچون سیدجمال الدین اسدآبادی, سیدقطب, حسن البنا در برانگیختن احساس اسلامی مشترک دینی رهروان مذاهب نقش بسزایی داشته اند.

همچنین وجود شخصیت هایی چون علامه محمدتقی قمی در دارالتقریب مصر در کنار متفکران جهان اسلام مانند شیخ سلیم بشری, علامه سیدشرف الدین و تأکید آیت الله العظمی بروجردی بر تشویق عالمان مذاهب در تبادل آرا و اندیشه ها, آگاهی از مبانی معیارهای فقهی اجتهادی مذاهب اسلامی و فتوای مشهور شیخ شلتوت در مورد جواز عمل به فقه جعفری و به رسمیت شناختن مذهب تشیع و اعلام مذاهب خمسه اسلامی, بیش از پیش راه دستیابی به تقریب عملی را هموار ساخت.

حاصل بحث های مستمر عالمان متعهد و آگاه در دارالتقریب مصر شامل60 نسخه مجله ی رساله الاسلام شد که هر صاحب نظر و پژوهشگری با مطالعه ی آن به ژرفای بحث ها, روح برادری توأم با استدلال حاکم بر مقالات و سعه ی صدر و وسعت نظر نویسندگان آن پی می برد. و اکنون از آن ستارگان درخشان علم و معرفت به عنوان طلایه داران وحدت و روادالتقریب ( پیشگامان اندیشه ی تقریب مذاهب اسلامی) یاد می کنیم.

با بررسی اجمالی موقعیت کنونی ملت های مسلمان در جهان به این نکته ی مهم واقف می شویم که آیا با وجود مشترکات فراوان و وجود عواطف و احساسات همگون و پیشینه ی درخشان همکاری در زمینه های فرهنگی, امروز نیز می توان آن روزهای به یاد ماندنی را احیا کرد؟

در پاسخ به این پرسش اساسی باید گفت: آری, به برکت پیروزی انقلاب اسلامی و رهبری های حکیمانه امام راحل (ره) زمینه ی همکاری فرهنگی به ویژه در این گونه مناطق بیش از هر زمان فراهم است و شایسته است که عالمان مذاهب و مراکز و محافل علمی, حوزوی و دانشگاهی راه های دستیابی به همبستگی اسلامی را ارزیابی کرده با ایجاد ارتباط مستمر در راه گسترش علاقه و روابط فرهنگی و علمی کوشش نمایند.

در اینجا, به برخی عوامل و راه های رسیدن به این مقصود اشاره می کنیم:

راه های عملی

 - تلا ش در راه گسترش فرهنگ تقریب در حوزه و دانشگاه ؛

- ایجاد ارتباط مستمر بین مراکز علمی و فرهنگی و شخصیت های علاقه مند به تقریب مذاهب و فراهم آوردن زمینه های لازم تبادل نظریات و آرا و فتاوی اندیشمندان مذاهب اسلامی؛

- کوشش در راه شناخت احساسات و عواطف مشترک و برانگیختن آن ها در جهت هدف های والای  قرآنی و تحکیم مبانی اخوت و همبستگی اسلامی؛

-  بررسی و شناخت وجوه اشتراک مذاهب و تقویت آن ها؛

- پرهیز از طرح مسائل اختلافی به ویژه به گونه ای که موجب تفرقه ی امت اسلامی نشود و در عرصه ی مسائل سیاسی, رنگ صنفی, فرقه ای و قومی به خود نگیرد؛

- کوشش در راه ریشه یابی مسایل اختلافی برای طرح در کمیسیون ها و محافل علمی؛ 

-    تبیین آثار مثبت همبستگی اسلامی برای ملت های مسلمان؛

-  ارزیابی علل پراکندگی و اختلاف مسلمانان و تبیین آثار شوم تفرقه و زیان های جبران ناپذیری که از این رهگذر به جوامع اسلامی رسیده است؛

- درک ضرورت های زمان و پرداختن به حل مشکلات و کاستی های کنونی مسلمانان؛

-  اتخاذ تدابیر لازم, هماهنگ و منسجم فرهنگی و تبلیغی در ارشاد و هدایت پیروان فرقه های استعماری و موضع گیری اصولی فرهنگی براساس معیارهای مشترک مذاهب اسلامی در برابر بدخواهان و دشمنان اندیشه تقریبی؛

-   تدریس علوم اسلامی مقارن و مقایسه ای در دانشگاه ها و مراکز علمی و حوزوی؛

-   تبادل استاد و دانشجو و استفاده ی مؤثر از امکانات آموزشی و فرهنگی یکدیگر؛

- برپایی اردوهای آموزشی, فرهنگی و تفریحی و سیاحتی برای استادان, پژوهشگران و دانشجویان؛

-  کوشش در راه احیا و حفظ میراث فرهنگی مشترک اسلامی و دمیدن روح هویت اصیل و پویای اسلامی به کالبد جوانان مسلمان و احیای شخصیت و باز یافتن توانایی و استعداد آن ها در بسیج همگانی گرایش به کسب آگاهی و معارف قرآنی و سیره ی نبوی, اقوال بزرگان دین و سنت و عترت پیامبر اکرم (ص)؛

-  تشکیل کنفرانس ها, سمینارها و نشست های علمی و فرهنگی و برپایی همایش و گردهمایی اندیشمندان مذاهب و عالمان و متفکران برای اتخاذ تدابیر واحد و هماهنگ در توجیه و ارشاد ملت های مسلمان برای حفظ و توسعه ی روح همکاری و تعاون در راه توسعه و تعالی جوامع اسلامی؛

- انتشار کتاب و نشریه  و ایجاد و گسترش وب سایت و نرم افزارهای رایانه ای و امکانات الکترونیکی و گسترش و توسعه همکاری های  رسانه ای و تبلیغاتی؛

-   تشویق دانشجویان و استادان به انتخاب موضوعات تقریبی برای تحقیق و پژوهش و پایان نامه های تحصیلی؛

-   بهره وری مناسب از فن آوری نو در عرصه ی اطلاع رسانی و ایجاد سایت و پایگاه های اینترنتی؛

-   برپایی مسابقات فرهنگی و علمی با موضوع های تقریبی و همبستگی مذاهب اسلامی؛

-  ایجاد شبکه ی ویژه ی ماهواره ای برای تولید و پخش برنامه ها و بحث های تقریبی.

منابع: آرشیو مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و مجمع جهانی اهل بیت (ع)